1. Giriş
Türkiye Cumhuriyeti ekonomisi dünyanın en büyük ekonomileri arasında yer almakta olup, gerek ihracatçıları gerekse ithalatçıları eliyle küresel ticaretin gelişimi ve sürdürülmesinde büyük bir rol üstlenmektedir. Döviz girdisi sağlayan ihracat işlemleri, ekonomik kalkınmanın ve dış ticaret dengesinin önemli bir unsuru olarak görülmektedir. Gümrük ve kambiyo rejimleri, ülkelerin birbirleri ile olan ilişkileri ve küresel gelişmeler ise kimi zaman ihracatçıların aleyhine sonuçlanabilmekte, bu kapsamda ihracat alacaklarının yurda getirilmesinde aksaklıklar gerçekleşebilmektedir.
Yurda getirilmemiş ihracat bedelleri ise kambiyo rejimi bakımından yalnızca ihracatçının kendisini değil ülkemiz ekonomisini de yakından ilgilendirdiğinden, kanun ve idari düzenleyici işlemler ile ihracat bedelinin yurda getirilmesini sağlamak üzere usul ve yaptırımlar düzenlenmiştir. Türkiye’de ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin düzenlemeler, 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun (TPKKHK) ve bu kanuna dayanılarak çıkarılan tebliğler çerçevesinde şekillenmektedir.
1. İhracat Bedelinin Yurda Getirilmesi
a. İhracat Bedeli Kavramı
İhracat bedeli, mevzuat tarafından açık bir tanımına yer verilmemiş olmakla birlikte, ihraç edilen her türlü mal, kıymet, hizmet ve sermayeye karşılık olmak üzere ihracatçı lehine doğan alacaklar olarak tanımlamak mümkündür. Bu bedeller, ülke ekonomisi için önemli bir döviz kaynağı teşkil etmektedir ve kambiyo rejimi içerisinde özel bir öneme sahiptir.
b. İhracat Bedelinin Yurda Getirilmesi Yükümlülüğü
32 sayılı Karar’ın 8. maddesinin 1. cümlesi ile temel olarak ihracat bedellerinin tasarrufunun serbest olduğu düzenlenmiştir. İlgili maddenin 2. cümlesi ise Hazine ve Maliye Bakanlığı’na ihtiyaç halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesi hakkında düzenleme yapabilme yetkisi tanımıştır. Hazine ve Maliye Bakanlığı’na tanınan bu yetki kapsamında Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 2018-32/48 numaralı tebliğ hazırlanmış ve yürürlüğe girmiştir. İlgili tebliğin 3. maddesinin 1. Fıkrası ile ihracat bedellerinin ithalatçının ödemesini müteakip doğrudan ve gecikmeksizin ihracata aracılık eden bankaya transfer edilmesini veya getirilmesini zorunlu kılmıştır.
c. İhracat Bedelinin Yurda Getirilmesi İçin Tanınan Süre
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 2018-32/48 Numaralı Tebliğ’in 3. maddesi ile bedellerin yurda getirilme süresi fiili ihraç tarihinden itibaren 180 gün olarak belirlenmiştir. Tebliğ m. 5/5 ile ise ihracat işlemlerine ait sözleşmelerde bedellerin tahsili için fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günden fazla vade öngörülmesi durumunda, bedellerin vade bitiminden itibaren 90 gün içinde yurda getirilmesi gerektiği düzenlenmiştir.
Yukarıda belirtilen kurallara ek olarak Tebliğ’in “Özelliği Olan İhracat” başlıklı 5. maddesinde müteahhitlerce yapılan ihracat, konsinye ihracat ve diğer durumlar bakımından süre başlangıç tarihleri de farklılaşan özel süreler öngörülmüştür. Tebliğ’de öngörülen süreler içerisinde getirilmeyen ihracat bedelleri hakkında, bu bedellerin getirilmesini izlemekle yükümlü olan aracı bankalar tarafından ilgili vergi dairelerine ihbarda bulunulur.
d. İhracat Bedelinin Türk Parası veya Döviz Olarak Getirilmesi
2018-32/48 Numaralı Tebliğ m. 3/3’te “İhracat bedellerinin beyan edilen Türk parası veya döviz üzerinden yurda getirilmesi esastır. Ancak, döviz üzerinden yapılacağı beyan edilen ihracat karşılığında farklı bir döviz cinsinin veya Türk parası üzerinden yapılacağı beyan edilen ihracat karşılığında döviz getirilmesi mümkündür.” hükmü düzenlenmiştir. Buna göre, ihracat beyannamesinde beyan olunan bedel Türk Parası ise, ihracat bedelinin Türk Parası veya döviz üzerinden yurda getirilmesi mümkündür. Eğer, ihracat beyannamesinde beyan olunan bedel döviz ise, bedel Türk Parası cinsinden yurda getirilemeyecek olup, beyan olunan döviz veya başkaca döviz üzerinden yurda getirilebilecektir.
2. İhracat Bedelinin Yurda Getirilmemesinin Yaptırımları
a. Yaptırımın Düzenleniş Biçimi
TPKKHK m. 3/3 c.1 ile “Her türlü mal, kıymet, hizmet ve sermaye ithal ve ihraç edenler veya bu işlere aracılık edenlerden bu işlemlerinden doğan alacaklarını 1 inci maddeye göre alınan kararlardaki hükümlere göre ve bu kararlarda tayin edilen süreler içinde yurda getirmeyenler, yurda getirmekle yükümlü oldukları kıymetlerin rayiç bedelinin yüzde beşi kadar idarî para cezasıyla cezalandırılırlar.” hükmü getirilmiştir. İlgili hükümde yer verilen kararlar kavramı ile belirtilen kararlar, uygulama bakımından 32 Sayılı Karardır ve bu Karar kapsamında yetki verilen kurumların sıralı düzenleyici işlemleridir.
b. İhracat Bedelinin Yurda Getirilmemesi Halinde Sorumlular
i. İhracatçı
Gümrük beyannamesinde ihracatçı sıfatıyla yer alan ve ihracatı gerçekleştiren kişidir. TPKKHK ve ilgili mevzuat gereğince ihracat bedellerinin yurda getirilmesinden asli olarak sorumlu olan kişidir.
ii. İhracat Alacağını Devralan
İhracatçı tarafından ihracat alacağının mevzuata uygun olarak üçüncü bir kişiye yahut bankalar veya faktöring şirketlerine devredilmesi halinde alacağı devralan bu bedellerin yurda getirilmesinden sorumlu olmaktadır.
iii. Banka
32 Sayılı Karara İlişkin 2018-32/48 Numaralı Tebliğ m. 6/3 ile bankalar bakımından özel bir sorumluluk hali düzenlenmiştir. Buna göre ihracata aracılık eden banka da ihracat bedellerinin yurda getirilmesi için öngörülen mevzuata uygunluk sağlanmasını izlemek ve uygunsuzlukları bildirmekle yükümlüdür, bankanın bu konudaki ihmali sorumluluğun doğmasına sebep olacaktır.
c. İdari Para Cezası Yaptırımı
TPKKHK m. 3/3 gereğince ihracat bedellerinin süresi içerisinde yurda getirerek ihracat hesabını kapatmayan ihracatçılar hakkında, yurda getirilmeyen ihracat bedelinin %5’i oranında idari para cezası uygulanacaktır. Uygulanan bu idari para cezasının kesinleşmesinden önce ilgili ihracat bedellerinin yurda getirilmesi halinde ise TPKKHK m. 3/3 c. 2 ile yapılan atıfla TPKKHK m. 3/1’de öngörülen para cezası uygulanacaktır, para cezasının uygulama aralığı ise üçbin Türk Lirasından yirmibeşbin Türk Lirasına kadar değişmektedir.
TPKKHK m. 3/3 c. 2 ve m. 3/1 uyarınca ceza uygulanması halinde, uygulanacak ceza miktarı yurda getirilmesi gereken para miktarının yüzde %2,5’undan fazla olamayacaktır. TPKKHK m. 3 kapsamında düzenlenen ve yukarıda anılan yaptırımları uygulamaya yetkili merci TPKHK m. 3/10 gereğince Cumhuriyet Savcısı’dır.
d. Muvazaalı İşlemler Bakımından Yaptırım
TPKKHK m. 3/4 c. 1 ile “İthalat, ihracat ve diğer kambiyo işlemlerinde döviz veya Türk Parası kaçırmak kastıyla muvazaalı işlemlerde bulunanlar, yurda getirmekle yükümlü oldukları veya kaçırdıkları kıymetlerin rayiç bedeli kadar idarî para cezasıyla cezalandırılırlar.” hükmü düzenlenmiştir. Hükme göre ihracat bedellerinin yurda getirilmemesi amacıyla gerçeğe aykırı görünüşte işlemler yapılması, gerçeğe aykırı beyanlar verilmesi sonucunda hükmün uygulama alanı doğacak ve kaçırılan kıymetin rayiç bedeli kadar idari para cezası uygulanacaktır. Muvazaalı işlemin ayrıca ceza hukuku bakımından bir aykırılık teşkil etmesi halinde ihracatçının cezai sorumluluğu doğacaktır.
e. Uygulanabilecek Diğer Yaptırımlar
Cumhuriyet Savcısı tarafından uygulanabilecek idari para cezası şeklindeki yaptırımlar dışında, TPKKHK Ek m. 1 gereğince aykırılık halinde Vergi İdaresi ve Finansal Piyasalar ve Kambiyo Genel Müdürlüğü eliyle ihracatçı hakkında vergi incelemesi gerçekleştirilmesi söz konusu olabilecektir. Ayrıca, ihracat bedelinin süresinde yurda getirilmemesi üyesi bulunulan ihracatçı birliği nezdinde çeşitli disiplin işlemlerinin ortaya çıkmasına, Eximbank gibi kurumlar nezdinde taahhüt ihlallerine yol açabilecek, bu gibi durumlar ihracatçının gelecekteki işlemlerinde çeşitli zorluklar yaratabilecektir.
f. Tekerrür
Suçun tekerrürü, bir diğer deyişle yeniden işlenmesi halinde, TPKKHK m. 3/9 gereğince tekerrür hükümleri uygulanacak ve idari para cezasına iki katı olarak hükmedilecektir.
3. Yaptırıma Karşı Hukuki Başvuru Yolları
Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilen idari para cezalarına karşı Kabahatler Kanunu m. 27 gereğince kararın tebliği veya tefhimi tarihinden itibaren en geç onbeş gün içinde, sulh ceza mahkemesine başvurulabilir. Yine ilgili hüküm gereğince öngörülen süre içerisinde sulh ceza mahkemesine başvurulmaması halinde idari para cezası kesinleşecektir. Başvuru bir dilekçe ile gerçekleştirilecek olup, başvuru dilekçesi hazırlanırken yaptırıma karşı ileri sürülen unsurlara ve bunları destekleyecek delillere yer verilmesine özen gösterilmesi herhangi bir hak kaybına uğramamak adına önem arz etmektedir.
4. Sonuç
İhracat işlemlerini gerçekleştiren veya gerçekleştirecek şirketlerin, ihracat bedellerinin getirilmesine ilişkin mevzuata uygunluğun sağlanması amacında, herhangi bir hak kaybıyla karşılaşmamak adına sözleşmelerin ve ihracatın her aşamasında kullanılacak belgelerin düzenlenmesinde dikkatli olmaları, alacağın vadesinde tahsili amacıyla akreditif gibi daha güvenli ödeme koşullarına başvurmaları, ilgili bedellerin öngörülen süreler içerisinde getirilmesi için gerekli girişimleri gerçekleştirmeleri ve sürecin takibi sağlamaları önem arz etmektedir. Uluslararası ticaretin dalgalı yapısı da dikkate alındığında, ihracat bedellerinin zamanında yurda getirilmemesi sonucu oluşabilecek ilave risklerin minimize edilmesi ihracat gerçekleştiren şirketlerimizin yararına olacaktır.
Bu dokümanda yer alan tüm içerik, tasarım ve materyallerin telif hakkı R&S Hukuk ve Danışmanlık’a aittir. Yazılı izin olmaksızın kısmen veya tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz veya değiştirilemez.
